Schrijver in Frankrijk

Frans sprekend Hollywood

Column door Jan Albert Roetman

Moet je je erover verbazen dat zo weinig Fransen buitenlandse talen spreken ? En als ze het al doen, dan is het je geraden om je oren goed op scherp houden, wil je begijpen wat ze zeggen. Heeft dit soms te maken met het feit dat iedere buitenlandse film, of het nu op de televisie of in de bioscoop is, systematisch wordt gedoubleerd door andere stemmen? Grote acteurs als Robert de Niro en Brat Pitt spreken dan opeens vloeiend Frans. En dan maar hopen dat je diezelfde stemmen niet weer te horen krijgt in een of andere Walt Disney animatiefilm. Er wordt hier gemanipuleerd met de menselijke stem als of het om een puur fonetisch gebeuren gaat. Wat is de stem eigenlijk?

Stem en per-sona

De menselijke stem is ten diepste met het hele wezen van de mens verbonden. Het stemgeluid van een persoon kan veel over hem of haar zeggen. Laat je stem horen en ik zeg wie je bent. De stem is namelijk een samenspel tussen adem, stembanden, resonantieruimte, psyche en zintuigen. Dit alles bij elkaar zorgt ervoor dat een mens zingen kan en zichzelf kan uiten. Ik vind het onbegrijpelijk dat een acteur als Al Pacino accepteert dat zijn stem zomaar door iemand anders wordt geïmiteerd. Het hele samenspel tussen stem en acteren gaat hierdoor verloren. Ik kan mij er wild aan ergeren. Je vervangt de stem van God wanneer hij “over de wateren” klinkt toch ook niet door een of andere knarstem van een anoniem figuur! De stem drukt het wezen uit en is wellicht belangrijker dan de woorden die ermee gevormd worden.

Overigens, heeft het woord persoon niet met masker te maken? Een masker dat het gezicht bedekt maar de stem er doorheen laat. Per-sona, dat betekent letterlijk: “wat de klank door laat”. De menselijke persoon is dus ten diepste verbonden met zijn klank, zijn stem.

Adem en pro-jectie

Geen stem zonder adem. Geen stem zonder souffle. De stem kan pas gehoord worden als de adem er doorheen gaat. Zoals een film pas gezien kan worden wanneer het licht door het materiaal geprojecteerd wordt, zo zal de zangstem zich laten horen wanneer de adem door de partituur, die “tussen de oren” zit, geblazen wordt en de stem als het ware meesleurt naar de hoorder. Elk mensenleven is te vergelijken met een film inachevé. De crux zit’m in de projectie. Ik wil geloven dat ieders leven geprojecteerd wordt door de adem van God. En het is dat concrete leven, af of onaf, dat zichtbaar zal worden als een leven van boven.

Woord en geest

Wanneer het leven een “ademtocht” is, een beweging van de adem van God die haar eigen ongekende weg gaat en waarvan wij alleen de stem horen, dan hebben we ondertiteling nodig om de gang van de geest van God te onderkennen en zijn stem te verstaan. “Woorden Gods” zijn de ondertiteling bij zijn Geest en openen onze stem en onze oren voor het leven dat ons is gegeven.