Schrijver in Frankrijk

De beiaardier van Bommel en Manet

Column door Caspar Visser ’t Hooft

Ach hemel! Iedereen die me aankijkt. Ik moet nu wel – opstaan en een speech afsteken. Ik heb daar altijd een hekel aan gehad, omdat ik weet dat ik dan meestal een raar figuur sla. Je hebt van die helden in het houden van tafelredes, het is alsof hun denken volkomen gelijke pas houdt met hun praten. Terwijl ik altijd het gevoel heb dat ik of sneller denk dan ik praat – zodat er hele files gedachten voor de poort van de spraak staan te drommen, en je je al stamel-pratende het hoofd breekt over de vraag wie je er het eerste door moet laten – of veel langzamer (al pratende denk je: komt de rest van de gedachte nog?…) Toch, dit keer voel ik me wat zelfbewuster dan anders. Ik voorzie net zoveel stamelen en stotteren als gebruikelijk, maar het onderwerp van mijn betoog is goed gevonden, in de gegeven omstandigheden zowel origineel als toepasselijk. En dat moet het doen. Een diner ter gelegenheid van het zoveel jarige huwelijk van een bevriend Nederlands echtpaar in de Maison fournaise in Chatou. Ik heb het over de oude guingette waar in de jaren zestig-zeventig van de negentiende eeuw de impressionistische schilders elkaar ’s zomers troffen en waar het déjeuner des canotiers dat Renoir vereeuwigde plaatsvond. Nu is het een mooi restaurant aan de Seine waar je goed kunt eten. Ik denk: Nederlanders – Franse impressionisten… En ik denk aan het verhaal van de beiaardier van Zaltbommel en aan zijn dochter die de vrouw werd van de schilder Manet.

Familieoverlevering

Ik vertel het verhaal zoals ik het door mijn Betuwse familie heb horen vertellen. Ik ben niet nagegaan of alle feiten precies kloppen. Wie op pure feitelijkheid uit is, die moet maar een beetje verder internetten. Er bestaat vast wel een site waarop hetzelfde verhaal voorkomt, maar dan gebaseerd op een voorafgaand serieus bronnenonderzoek. Nee, ik vertel het zo als ik het heb gehoord van mijn uit Rossum afkomstige familie aan moederszijde – en Rossum is in deze heus geen schamele referentie, want Rossum, dat ligt op een kleine tien kilometer afstand van Zaltbommel.

Liszt’s Rijnreis

De componist Franz Liszt maakt een reis op de Rijn. Ik weet niet waar die reizen begonnen, ergens in Duitsland waarschijnlijk, in Boppard of St Goar, maar blijkbaar eindigde die reis in Rotterdam, want op een goede dag voer Liszt langs Zaltbommel – ja, ‘t Bommel van het oude liedje: “…En te midden van die rommel, rommel – Dreef de torenspits van bi-ba-bommel – En te midden van die rommel, rommel – Dreef de torenspits in ’t rond rond rond rond…” Liszt ligt lui en loom achterover op een dekstoel. Met halfgesloten ogen ziet hij in de verte de stompe toren (zonder spits!) van de St Maartenskerk vanachter de dijk oprijzen, en naderen. Maar dan schrikt hij even op: boven zijn hoofd scheert een peloton zwaluwen over – krrrrrijsend – dan een draai in de lucht – en krrrrrijsend terug. Als het weer stil is – wat zijn dat voor klatertonen, die daar met een zacht westenwindje aan komen waaien? Ja, klaterend, parelend, klaar en precies? Een carillon. Prachtig! Ja, zo prachtig als Liszt het nog nooit in zijn leven heeft gehoord. Wat wordt daar gespeeld? Een preludium van Matthias vanden Gheyn, een oud volkslied nog uit de tijd van hertog Karel en de grimmige Maarten van Rossum, een Geneefse psalm, een passacaglia van Bach? Liszt is klaar wakker. Hij laat de schipper bij zich roepen. Hier wil ik stoppen. Ik wil weten wie daar aan het klokkenspel zit. En hem mijn complimenten maken.

De dochter van de beiaardier

De grote Liszt op visite bij de beiaardier van Bommel! Voor een klokkenspeler uit de provincie is en groter eerbetoon nauwelijks denkbaar. Er wordt in alle haast koffie gezet, er worden flinke plakken gemberkoek gesneden, de dochter des huizes komt met een schaal vol aardbeien, en met slagroom. Een aardig meisje. De beiaardier meldt tussen neus en lippen door dat ze piano speelt. Het meisje bloost. Kort geleden heeft ze op een muziekavondje bij kennissen een van Liszt’s moeilijkste rapsodieën gespeeld; ze ontving veel bijval. Liszt verzoekt haar ook hem het stuk voor te spelen. Ze weigert – nee, wat zal hij anders denken dan dat hij zijn compositie op gruwelijke wijze massacreert. Liszt houdt aan. Ze zet zich aan de piano. Ze begint te spelen – en Liszt beseft dat hij zich in het huis bevindt van een muzikaal hoogbegaafde familie. Prachtig, zoals de dochter van de beiaardier zijn rapsodie vertolkt! Bij de koffie komt Liszt met een voorstel : hij kent een rijk Parijs’ bankiersechtpaar en hij weet toevallig dat zij op zoek zijn naar een gouvernante voor hun jongste kinderen. Hij vindt dat dit iets voor haar is – voor de dochter van de beiaardier; een manier voor haar om in Parijs te verblijven, wat haar dan tegelijk de gelegenheid zal verschaffen in haar vrije tijd het conservatorium te bezoeken. Een talent als het hare verdient een groter uistraling dan die welke een kleine Gelderse provinciestad kan bieden.

Manet

En zo kwam de dochter van de Bommelse klokkenspeler in het huis van de heer en mevrouw Manet. Of ze een gevierd pianiste werd – dat weet ik niet. Wel dat de oudste zoon van de Manets (Edouard Manet – de grote schilder) verliefd op haar werd, en zijn op hem. En dat ze trouwden. Hebben ze tijdens hun verlovingstijd gespelevaard op de Seine, waarna ze een glaasje menthe kwamen drinken op het terras van de Maison fournaise in Chatou? En iedereen die jaloers was op die Manet met zijn blozende Néerlandaise? Vast – zo besloten we aan tafel, toen mijn speech klaar was. Ik had het er ditmaal niet slecht afgebracht.