Schrijver in Frankrijk

Historisch onverantwoord

Verstandige ouders vertellen hun kinderen niet het verhaal van Roodkapje. Immers, het verhaal geeft een verkeerd beeld van wolven die -zoals we allemaal best weten- nuttige, sociale en bovendien bedreigde dieren zijn. Het is beter om met de feiten te komen over wolven, daar heeft een kind veel meer aan.

Help, we verbrokkelen onszelf

Met deze stelling wil ik de aandacht vestigen op de volgende. Schuilt de waarde van een verhaal in de weergave van de feiten? Of is de waarde van een verhaal gelegen in wat het losmaakt bij zijn toehoorders en zijn doorvertellers. Preciezer gezegd: schuilt de waarde in de wijze waarop een verhaal mensen weet te verbinden met iets wat boven henzelf gaat? Deze vraag staat centraal in het boek De Ring van de Keizerin. De schrijver, niet geheel toevallig dezelfde als de Schrijver in Frankrijk, laat tussen de regels door het antwoord klinken: we moeten oppassen met het objectiveren van de feiten in een verhaal. Als we alle geschiedenis en alle geschiedenisjes genadeloos ontleden, dan verbrokkelen we niet alleen de cultuur in nietszeggende stukjes. Maar we verkruimelen daarmee ook onszelf. Te veel objectivering en we reduceren onszelf ook tot een object.

Heksen in de kerk

Het standpunt van de Schrijver in Frankrijk verdient enig tegenwicht. Want hij leeft nu en vergeet iets te makkelijk. Nog niet zo lang geleden lagen het bijgeloof, de religie, de ongeletterdheid en de onwetendheid als een angstklamme deken over de Westerse mensheid. Als het nooit gekomen was tot (een streven naar) objectivering, dan waren de meesten van ons nu nog de gevangene van allerlei verhalen. Bijvoorbeeld mijn oma bezwoer mijn vader dat hij de verbanden van een wond in de kolenkachel moest gooien. Want anders genazen de wonden niet. Zo was het haar verteld. Ook was haar verteld dat -als je door een gewijde trouwring keek- dat je dan in de kerk alle ‘kollen’ zag zitten. Ik leg dit uit. Bezien door een ooit met wijwater besprenkelde trouwring toonden de heksen zich met het hoofd 180 graden gedraaid. De buurvrouw van deze oma heeft trouwens toen een Duitse zeppelin over Amsterdam voer, uitgeroepen dat Dag des Oordeels gekomen was. Waarna zij met paniek in het gelaat de was ging binnen halen. Apocalyps? Haalt uw waschgoed binnen. Sluit ramen en deuren en luistert uitsluitend naar bekende Stemmen en Bazuinen.

Leve de hongersnood

Met deze vormen van achterlijkheid hebben we gelukkig niet meer te maken. Gelukkig? Nee, niet helemaal gelukkig natuurlijk. Want het is wel jammer dat met de achterlijkheid, dit soort verhalen ook uitsterven. Dat verbandverhaal had overigens nog wel een praktische waarde. Als arme mensen gebruikt verband in de kachel gooiden, dan gingen zij het in ieder geval niet nog eens gebruiken. Verder zou het best leuk zijn als er a) kinderen in de kerk zaten b) af en toe een kind door een trouwring loert om met enige teleurstelling te constateren, dat de heksen het deze zondag laten afweten in de kerk. Met de Schrijver in Frankrijk leven wij in de comfortabel geachte moderniteit. Dat geeft reden tot dankbaarheid. Maar voor menigeen valt er af en toe toch een kille tocht te voelen: als een karakteristiek verhaal moet wijken voor historisch verantwoorde reconstructie. Zo hebben deskundigen in mijn stad, Leiden, vastgesteld dat er tijdens het Beleg in 1574 eigenlijk geen hongersnood was.

Burgervader in verzet

Wat nou geen hongersnood? Was Cornelis Joppenz dan niet vreselijk blij met de pot hutspot, welke hij aantrof in de haastig verlaten Spaanse stelling bij Lammenschans? Konden de watergeuzen dan gevoegelijk opdonderen met hun haring en wittebrood, omdat de Leidenaren volgevreten over de stadwal hingen. ‘He juh, teer op met die stinkvis juh. Hejje geen reebout dan?’ De burgemeester heeft bij de presentatie van hun bevindingen gezegd dat de historici op moesten houden met dit soort dingen te publiceren. Terecht. Hiermee bewijst hij een burgemeester te zijn, geen senior city management coördinator. Of zoiets. Gelukkig trekken de historici zich niets aan van de burgervader. En wij op onze beurt moeten ons niets aantrekken van de historici. Tenslotte vertellen zij hun kinderen zelf wel het verhaal van Roodkapje. Tenminste, dat mag je hopen voor die kinderen.

Nikolaas Brandjes