Schrijver in Frankrijk

Op vakantie naar de kerk

Column door Caspar Visser ’t Hooft

Liesbeth verheugt zich elk jaar weer op die leuke dienst in het protestantse kerkje van La Luze[1]. Een tweetalige dienst, Frans-Nederlands, waarvoor de plaatselijke protestanse kerk (enige protestantse kerk!) al sinds een paar jaar elke zomer de dominee van een buurgemeente uitnodigt, die toevallig een Nederlander is. Een Nederlandse predikant die binnen de “Eglise Réformée de France” zijn ambt uitoefent. En als hij daar dan staat, voorin in het kerkje, dan zie je aan hem dat hij er schik in heeft om weer eens in het Nederlands te bidden en te verkondigen – eerst alle teksten in het Frans, dan alles nog eens over in het Nederlands. Waar de dienst natuurlijk niet korter op wordt – en dat voor vakantiegangers ! Goed, er is geen avondmaal bij, dat is altijd weer zo’n twintig minuten uitgespaard. Maar hij heeft gelijk, die dominee : al zit er maar een handjevol Fransen in de kerk (waar zijn de anderen ? Op vakantie elders ? Of zijn ze hoe dan ook maar met weinig ?) en vallen ze in het niet naast de massale aanwezigheid van Nederlandse families, toch houden we vast aan het Frans. We zitten per slot van rekening in Frankrijk…

Kopje koffie na afloop van de dienst

De Fransen kennen dat niet – legt de dominee uit : het kopje koffie na de dienst. Dat komt omdat de diensten in Frankrijk later beginnen dan in Nederland en vaak het middaguur al is aangebroken wanneer de kerk uitloopt. En op dat uur denken de Fransen niet aan koffie, maar aan de « apéritif » (“apéro” – in de volksmond). Goed, maar waarom dan geen « apéro » na de dienst ? Tja, ik weet het niet : whisky, port, pastis – vlak na de zegen… Trouwens, met uitzondering van de mensen uit het Noorden drinken de Fransen sowieso geen koffie op het uur dat Nederlanders het moeten hebben (omdat ze anders abstinentie-verschijnselen krijgen, melig worden en gaan klagen). La Luze ligt niet in Noorden, maar in een prachtig bergengebied elders. Toch heeft de plaatselijke kerk voor de gelegenheid het kopje-koffie-na-dienst ingelast, speciaal voor alle Nederlandse toeristen. Want dat had die Nederlandse dominee van de buurgemeente hen op het hart gedrukt: Voor die Nederlanders is een dienst zonder kopje koffie erna geen echte dienst.

Liesbeth ontmoet de familie Theunisse van de Brandende braambos-kapel

Liesbeth vindt sinds vorige zomer de dienst niet alleen maar leuk (in de zin van pittoresk), maar ook bijzonder en hoogst belangrijk. Want vorige zomer was ze tijdens het kopje-koffie-na-de-dienst de familie Theunisse (van de drogisterij in de Colijnstraat) tegen het lijf gelopen. Door de volte had ze hen niet in de kerk zien zitten. « Hé ! Liesbeth ! Jij hier ! » « Goh, wat leuk ! Willie ! » Enzovoort. Willie had uitgelegd dat ze met de familie op camping “Moulin de la Craffe” zaten – ” je weet wel, bij de beek, even voor de ingang van het stadje.” Ze riep haar man erbij : « Theo, kijk eens wie we hier hebben, Liesbeth – Liesbeth De Groot, de zus van… » Vergiste ze zich, of zag Liesbeth even iets van een aarzeling toen Theo haar gewaar werd ? Nee – nee hoor, Theo knikte haar met een rood verbrand hoofd vriendelijk toe. Willie en Theo Theunisse, die Liesbeth allebei nog kende van de catechesatie bij dominee De V. En meer in het algemeen van de tijd dat ze nog naar de kerk ging in de Brandende braambos-kapel (vrije evangelisch gereformeerde kerk[2]). Wat een aardig toeval was dat ! En ja, dit jaar zijn ze er weer. Ze zagen elkaar al vanuit de verte, vanuit twee tegengestelde richtingen, aan komen lopen, en nu zitten ze naast elkaar op dezelfde kerkbank. Bijzondere dienst – ja, belangrijke dienst : in Nederland, op het dorp, gingen ze allang niet meer op dezelfde hartelijke wijze met elkaar om, en zeker niet op zondagen, wanneer de Theunisses naar dominee S. gaan (de opvolger van dominee De V.) en Liesbeth naar de Hervormden (officieel PKN). Dan lopen de enen de ene kant op, en de anderen de andere kant, en als men elkaar al verwaardigt te groeten, dan toch maar zuinigjes.

Alle gezindten samen

Liesbeth zit hier net aan te denken, wanneer tijdens de afkondigingen (in Frankrijk nà de collecte die op de geloofsbelijdenis volgt) de dominee vraagt waar de Nederlandse mensen zoal vandaan komen. Hij begint met: « Wie komen er uit Friesland ? » Zo’n dertig vingers gaan de lucht in. « Wie komen er uit Groningen ? » Weer een heel stel handen omhoog. « Wie uit Noord-Holland ? » Enzovoort. Als alle provincies aan de beurt zijn geweest zegt hij : « En wat zijn jullie kerkelijke gezindten ? » ‘t Is een grapje, want hij vervolgt snel, met een brede glimlach : « Nee, dit hoeven jullie niet te zeggen ». Maar Liesbeth weet dat tijdens deze Frans-Nederlandse dienst in het kerkje van La Luze bijna alle kerkelijke gezindten vertegenwoordigd zijn, van liberaal tot zwaar bevindelijk : vrijzinnigen, midden-orthodoxen, confessionelen, gereformeerde bonders, synodaal-gereformeerden, christelijk gereformeerden, Nederlands gereformeerden, vrije evangelisch gereformeerden, gekrookte rieters, evangelischen. Tijdens het kopje-koffie-na-de-dienst van vorig jaar had ze zelfs met een aardig Rooms-katholiek stel gepraat (straks even kijken of die er dit jaar weer zijn… ) Ja, en dat alles zit hier deze zondag doodgemoedereerd samen de Here, dat wil zeggen de Heer, te lofprijzen ! Bijzonder – belangrijk…

Liesbeth’s kerk-gescheurde achtergrond

Want als er iemand aan dat gesplitste en gescheurde gedoe in het Nederlandse kerkelijke leven de pest heeft, dan is dat Liesbeth. Als ze bij haar in de familie elkaar nog rustig waren blijven respecteren, zelfs al waren sommigen (oudere broers Willem en Andries) bij de Brandende braambos-kapel gebleven, hadden anderen (zus en zwager Bollemans) zich bij de nieuwe pinkstergemeente in Ede aangesloten, hadden weer anderen (zijzelf en lievelingsbroer Albert met de zijnen) bij de Hervormden hun toevlucht gezocht, en waren er tenslotte die nergens meer bij wilden horen… Nee, sinds de helft van de familie bij dominee S. was weggelopen, omdat hij de homoseksuele zoon van broer Albert niet aan het avondmaal duldde, was het haat en nijd in de familie. O, niet dat er niet dingen zijn die Liesbeth zo nu en dan mist van bij de vrije evangelisch gereformeerden : een God waarvan je voelt dat Hij je « pakt » – terwijl er bij de Hervormden soms te mooi en gladjes « over » God wordt gepraat : je hebt hem zo weer van je af geschud. Soms, maar niet bij dominee Van H. Trouwens, zoals hij Jan (Liesbeth’s homoseksuele neef) had opgevangen ! Geen slap verhaal, wél : alles draait erom wat je ermee doet, met wat, wie en hoe je bent. Ja, dankzij dominee Van H. was Jan de Heer trouw gebleven, wetende dat de Heer hém niet los liet – en is dat niet de hoofdzaak ? Maar goed, de familie lag aan scherven, gesplitst, gescheurd…

Ach, wat zonde weer!

Vandaar dat Liesbeth het zo bijzonder, zo belangrijk vindt dat hier, in dit schattige kerkje van La Luze, iedereen gewoon bij elkaar is, en zij nu naast de Theunisses zit – hij een goede vriend-van-altijd van broer Andries (die, net als de Theunisses, nog steeds bij de Brandende braambos-kapel zit). Ja, waarom ook niet eigenlijk, ook al verschillen we van mening over de zin van dit Bijbelvers of over de uitleg van die paragraaf van Calvijn? God, die gaat toch hoe dan ook al ons begrip te boven ? En Liesbeth denkt: en àls we dan iets weten, dan is het toch dat Hij geen scheuringen en splitsingen wil, in zijn Kerk niet, nergens niet, en geen haat en nijd, in families niet – nee, helemaal nergens niet?… Ach Liesbeth – ja, je hebt natuurlijk gelijk.

De dienst is afgelopen. De Frans-Nederlandse dominee maakt aanstalten om de mensen voor te gaan, naar buiten, naar de tuin achter, waar het « kopje-koffie-na-de-dienst » zal worden aangeboden. Maar dan loopt er plotseling iemand naar voren. Wie is dat ? De persoon vraagt om even stilte. « Mag ik nog even het woord ? » De mensen weten niet of ze weer moeten gaan zitten of niet. De persoon vervolgt : « Alleen maar om sommigen onder u eraan te herinneren dat hier, in deze kerk, deze middag om vier uur een tweede dienst zal plaatsvinden, ditmaal in het Nederlands en met avondmaal. Tijdens die dienst zal voorgaan dominee Z. » Wat heeft dit te betekenen ? Liesbeth kijkt geschokt opzij. Willie en Theo Theunisse schijnen  op de hoogte te zijn. Ze leggen Liesbeth uit dat op hun camping meerdere vrije evangelisch gereformeerde families zitten (waaronder dominee Z. en zijn gezin), en dat ze als groep aan de lokale protestantse gemeente hadden gevraagd of ze voor een speciale dienst over het kerkje konden beschikken. « O – dus een speciale dienst, alleen voor jullie, en dàn met avondmaal ! » Wie zal het gevoel van ontmoediging beschrijven dat Liesbeth overmant ? Ze zucht – hardop : « Ach, wat zonde weer ! »

[1] “La Luze” is een fictieve naam[2]“Vrije evangelisch gereformeerde kerk » is ook  verzonnen.