Schrijver in Frankrijk

Enclaves

Column door Caspar Visser ’t Hooft

Dit is het land van de enclaves. Wat is een enclave? Van Dale: (F), v. (m.) (-s), stuk grondgebied dat door vreemd grondgebied ingesloten is. Even terloops, ik zie dat ook het woord “enclavist” bestaat. De computer zegt van niet, want onderstreept het woord met een rood golflijntje. Jààà – hééé, roep ik uit: zeg es, wanneer is het woord “computer” in de Van Dale binnengeslopen? Zeker om nu van binnenuit de taal leeg te vreten! In mijn Van Dale uit 1961 staat het woord computer nog niet vermeld. Hij mag er van mij heus wel instaan, als hij maar dat andere woord “enclavist” met rust laat. Oké, en wat is een enclavist? Van Dale: m. (-en), iem. die vanuit een enclave op omliggend terrein stroopt. Zoiets als wat computer-taal doet met het Nederlands van Van Dale. Maar laat ik hierover ophouden. Niet doordrammen. Dus, over enclaves… 

Het departement van de Vaucluse

Ja, want de Vaucluse is een merkwaardig departement. Er wordt dan wel in alle gidsen vermeld dat het deel uitmaakt van de Provence, maar als je even doorvraagt bij de mensen hier, dan zeggen ze: nee – eigenlijk is dit de Provence nog niet. Dit zijn Avignon en de “Comtat Venaissin” –  of anders gezegd, de stad en de ommelanden van de paus, en de “principauté d’Orange”. De provincie Provence van voor de revolutie begon pas bij Arles en strekte zich uit tot Aix en nog verder Brignolles. Nu is het zo dat bij de vorming van het derpartement Vaucluse in 1790 men precies de grenzen van én het pauselijke domein én het voormalige prinsdom heeft gevolgd. Ja, mét dat stukje gebied van de paus dat zich middenin de oude provincie Dauphiné bevond: de “enclave des papes” rondom het stadje Valréas. Deze enclave wordt nu van alle kanten door het departement van de Drôme omringd (departement dat na de ontmanteling van de Dauphiné in het leven werd geroepen). Kortom een stukje departement Vaucluse in het departement van de Drôme. Ik vind zoiets leuk, zoals ik alles leuk vind waar sporen van de geschiedenis te vinden zijn – sporen die door ééndimensionale geesten nog niet zijn weggesaneerd.

“De tijd van de Hollanders”

Ik hou van enclaves. Je hebt er nog meer in Frankrijk. Nee, je hàd er nog meer, tot de revolutie (eerste grote wegsanering van de geschiedenis). Maar een min of meer vage herinnering is vaak bewaard gebleven. Neem Orange, lange tijd ook een enclave, maar dan een merkwaardige enclave: in het het Noorden en het Westen door Frankrijk begrensd, in het Zuiden en het Oosten door de pauselijke enclave in Frankrijk (dus bijna een enclave in een enclave). Wat mij meteen opviel toen ik me afgelopen zomer in Orange vestigde, dat was de beleefdheid van de automobilisten: je hoeft maar een millimeter teen op een zebrapad te zetten of ze stoppen voor je. Iemand zei me (ja, écht!): dat is nog uit de tijd van de Hollanders – want in Holland stoppen ze ook voor de voetgangers, toch? Ik heb de persoon er niet op gewezen dat er nooit “een tijd van de Hollanders” is geweest, maar dat er hoogstens in het kielzog van de gouverneurs, die door onze Oranje-prinsen werden aangesteld, wisselende aantallen Nederlanders zich voor kortere of langere tijd in Orange vestigden (vestingbouwers, soldaten, gedienstigen…). Ik heb hem evenmin gezegd dat je als voetganger in Amsterdam of in Den Haag net als overal op de wereld wel degelijk je leven op het spel zet. Ik vond het veel te leuk dat naar iets van maar liefst driehonderd jaar geleden werd gerefereerd.

Enclaves in de Elzas en in de Vogezen

Waar je ook veel leuke enclaves hebt, dat is in de Vogezen en de Elzas. Een andere streek waar ik graag kom. Wanneer je je vanuit de Lorraine naar het noordelijke deel van Elzas begeeft, dan rijd je eerst door wat eens het Duitse vazallenstaatje Nassau-Saarwerden was (hoofdstad Sarreunion). Maak je vervolgens een omweg over een klein D-weggetje door de bergen – pas op! na een bocht in de weg doemen opeens de bouwvallen van een oud slot op een rots op: Dabo. Dit kasteel en het dal dat het beheerst waren eens domein van de van Frankrijk onafhankelijke prinsen van Leiningen-Dagsburg. Na weer een stukje Frankrijk rijd je even later het graafschap Hanau-Lichtenberg binnen, oftewel het mooie dorp Bouxwiller. Ja, ik vind dit gewoon fijn, net als wanneer je rijdt op een weg met aan weerszijden bomen: zon – schaduw – zon – schaduw – zon – schaduw. Hier is het: Frankrijk – niet Frankrijk – Frankrijk – niet Frankrijk – Frankrijk enzovoort. O ja, en laten we niet het prinsdom Salm vergeten, iets zuidelijker in de Vogezen: de sombere hellingen en dalen rondom het merkwaardige, spookachtige stadje Senones. Ze schijnen er nog, voor de folklore, een soort vorstelijke erewacht op na te houden. Mooie kostuums, wat blazen op trompetten, en dan bier drinken in de kroeg, en klagen over die akelige politici in Parijs…

Dit was het. Gewoon even keuvelen over enclaves.