Schrijver in Frankrijk

Maintenant, c’est trop tard!

Column door Caspar Visser ’t Hooft

Het kasteel van Grignan is een van de grootste toeristische trekpleisters in de Drôme provençale. De ligging is prachtig. Op het uitgestrekte terras waan je je op een springplank. Het stadje ligt ver beneden. Je hoeft maar tot de stenen balustrade door te lopen en je kunt zo in het zwembad van de blauwe bergen in de verte duiken. Ook bloeit tot begin juli de lavendel. Plekken paarsblauw in het patchwork-dekbed dat beneden in de zon ligt te luchten. Het bezoek (als je wilt zonder gids – gelukkig !) begint in een hoge hal die naar een staatsietrap leidt. Aan de muur, boven een kleine overloop, daar waar de trap een knik maakt, hangt een groot vrouwsportret. Een oudere mevrouw in een lange witte jurk, met een intelligent gezicht, dat  door een wit-grijze haardos wordt ingelijst. Het schilderij dateert van 1917. De mevrouw heette Marie Fontaine. Wie was Marie Fontaine? Ze was de persoon die in het begin van de 20e eeuw het kasteel, dat tot een bouwval was verworden, in de oude luister herstelde. Ze was voor een kwart een Nederlandse, en op haar Nederlandse afstamming was ze trots. Van zichzelf heette ze Baroux, maar ze noemde zich graag ‘Baroux de Heerdt’ – ja, vanwege haar grootmoeder die geboren was met de goed Overijsselse naam Van Heerdt.

Quintessens van Franse beschaving

Nou en? Ach, dat kun je van alles zeggen: nou en? Wat mij betreft, ik vind het altijd aardig om te zien hoe er meer banden bestaan tussen Frankrijk en Nederland dan we geneigd zijn te denken. Wat is er Franser dan het kasteel van Grignan? Of liever gezegd, dan het ‘begrip’ Grignan? Want ja –  Grignan is voor Fransen een begrip. Omdat in de zeventiende eeuw op het kasteel van Grignan een Madame de Grignan woonde, en omdat deze Mevrouw de Grignan de geadresseerde was van de honderden brieven van de vermaarde Madame de Sévigné die tot de hoogtepunten van de Franse literatuur behoren. En wat is Franser dan de Franse literatuur? Madame de Sévigné, haar dochter Madame de Grignan, haar schoonzoon, de geslachtsziekte gouverneur van de Provence, kasteelheer van Grignan – voor gecultiveerde Fransen vertegenwoordigt dit een wereld die ze graag beschouwen als een quintessens van Franse beschaving. Ja, en daarom vind ik het fijn te bedenken dat dit mooie kasteel, met het gouden tijdperk van de zeventiende eeuw (de âge d’or) dat het bij Fransen oproept, van een zeker verval is gered door een vrouw die niet alleen voor een kwart een Nederlandse was, maar die daar nog trots op was ook.

Revanche

De grootmoeder van Marie Fontaine, geboren Baroux de Heerdt,  moet een nogal markante persoon zijn geweest. Misschien dat Marie Fontaine daarom zich zo op haar Nederlandse antecedenten liet voorstaan. Afstammelingen van de Nederlandse tak van de Van Heerdts wisten me de volgende familieoverlevering te melden: de grootmoeder van Marie Fontaine was de dochter van een gunsteling van koning Willem I. Ze was getrouwd met een Franse militair die er goed uitzag maar wiens origine erg bescheiden was. Toen ze met hem in Noord Frankrijk ging wonen bleken de deuren van de buitens en stadspaleizen der aanzienlijken voor haar gesloten. Wat moeten we met dat Nederlandse mens dat getrouwd is met mààr een kapitein? Op een goede dag was Willem I bij haar op bezoek. Hij was kennelijk op doorreis in Noord Frankrijk en hij wilde de dochter van zijn vertrouweling zijn compliment maken. De voorname dames van de omgeving kregen hier lucht van, en de volgende morgen stonden ze bij Marie Fontaine’s grootmoeder op de stoep. Ze vroegen wat je noemt belet – en ze kregen lik op stuk. Wat kregen ze te horen? Maintenant, c’est trop tard! Nu is het te laat!

Wat een revanche! Haar kleindochter – Marie Fontaine – die steenrijk is, en die het kasteel van de Grignans en de Sévignés in zijn oude luister herstelt!