Schrijver in Frankrijk

Oranje

Column door Caspar Visser ’t Hooft

Vanavond zal voor heel de wereld de kleur oranje opeens erg in het oog springen. Maar waar komt dat oranje toch vandaan? Waarom zijn de bovenlijven van die jongens, die daar op dat Zuid Afrikaanse veld achter een bal lopen te hollen, in het oranje gestoken? En waarom al die oranje geverfde neuzen in de tribunes en die oranje pruiken en punthoedjes ? Omdat oranje de nationale kleur is van Nederland. Omdat ons koningshuis het ‘Oranjehuis’ heet. Goed, maar waarom? Omdat onze vorsten de titel prins van Oranje voeren, iets wat ze daaraan hebben te danken dat ze lange tijd (sinds 1705 niet meer) souvereine vorsten waren van het Zuid-Franse stadje Orange. Oké – fijn ons eraan te hebben herinnerd, maar waar komt die naam Orange dan vandaan? Heeft het iets met de kleur oranje te maken, en met sinaasappels ( in het Frans oranges) ? Nee, niets. Het heeft daar oorspronkelijk helemaal niets mee te maken. Het is pas achteraf dat de band tussen de stadsnaam Orange en de kleur oranje is gelegd, de twee woorden hebben volkomen verschillende achtergronden. Het woord oranje in de zin van ‘kleur oranje’ komt van het Franse woord voor sinaasappel, orange, dat op zijn beurt is afgeleid van het Arabische woord narandj. De stad Orange daarentegen heeft zijn naam te danken aan het riviertje dat even ten noorden van de agglomeratie vanuit het massief van de Ventoux kalmpjes (en soms – na stortbuien – woest) richting Rhône stroomt. Dit riviertje heet nu de Aygues, lang geleden heette het de ‘Araus’.

De geschiedenis van een naam

Het riviertje ‘Araus’ gaf zijn naam aan het omliggende terrein. Dat werd Arausio. Zo heette Orange nog in de tijd van de Romeinen : Colonia Firma Julia Arausio Secundanorum. En dan, met de val van het Romeinse rijk en de invasies van de barbaren begint de geschiedenis van de op elkaar volgende verbasteringen van de naam : Aurasio, Aurensis, Aurengis, Orengis, Orenges, Orenge en ten slotte Orange. Nee, en ten slotte, voor ons Nederlanders : Oranje !

Araus

Ik rijd over de brug die over het riviertje de Aygues is gespannen. Het is warm, het is droog, ik hoor door het open raam van mijn auto de krekels: een kabaal! Beneden: meer bedding dan rivier. Het water kronkelt om de opeenhopingen van blinkend wit zand en kiezelgesteente heen. Zou deze beek zich nog de tijd herinneren dat hij de ‘Araus’ werd genoemd? Zou hij de persoon hebben gekend die – lang, lang geleden – voor het eerst het woord ‘Araus’ uitsprak? Wat kan het toch gek met de dingen gaan! Ik zeg tegen de Aygues: “Je kruipt daar voorbij die rij provençaalse cipressen niet alleen verder naar de Rhône (onder je nieuwe naam Aygues), maar al sinds eeuwen stroom je ook door de taal, en met de taal door de geschiedenis. Want woorden, namen, ze zijn soms als rivieren, ze vloeien. Kon jij vermoeden dat toen die persoon – lang, lang geleden – jou voor het eerst Araus noemde, hij tevens een boordevolle beker ophief? En toen hij die beker omkeerde, wat kwam er niet allemaal uit? Een Romeinse stad waarvan het theater en de triomfboog tot op vandaag de dag tot de wereldmonumenten behoren. Een zwijgende prins die zijn volk bevrijdde. Een symbolische kleur die een overigens nuchter noordelijk volkje in een hoogste staat van opwinding kan brengen…

Leve Oranje!