Schrijver in Frankrijk

Waar begint Frankrijk?

Column door Caspar Visser ’t Hooft

In Visé. Nergens op de wereld ben je zo direct in een ander land, als wanneer je een tiental kilometers ten zuiden van Maastricht België binnenrijdt. Elders heb je na het overschrijden van de landsgrens altijd nog wel een soort van overgangsgebied te doorkruisen, waarin de veranderingen (landschap, bouwstijl van de huizen, enzovoort) pas geleidelijk merkbaar worden. Kom je onmiddellijk na het overschrijden van de Zuid Limburgse grens in het oord Visé aan, dan ben je paf ! – zo goed als in Frankrijk. Alsof je het overgangsgebied tussen Nederland en Frankrijk dat België is (want elke streek, elk land is een overgangsgebied tussen A en B) met een reuzenstap heb overbrugd. Dit is natuurlijk geen wonder wanneer je bedenkt dat geen streek in het huidige België vanouds dusdanig op Frankrijk was afgestemd als het voormalige prinsbisdom Luik, dat zich inderdaad tot vlak onder het Maastrichtse uitstrekte. En dit Franse karakter hebben de stad Luik en de contreien eromheen (bolwerk van onverzettelijke francofonie) tot op de dag van vandaag behouden.

Landschap

Ja, ook het landschap. In het uiterste zuiden van Zuid-Limburg begint het land natuurlijk al te glooien, maar het is pas na Visé dat ik de indruk krijg dat deze glooiingen een eerste begin vormen van het eindeloze heuvelmassief dat midden Europa bestrijkt, van de Argonnen tot het Reuzengebergte en verder. In Zuid Limburg zijn de heuvels nog teveel een mooie ingelijste foto om werkelijk een indruk van wijdheid te verschaffen. Zijn het niet de enige heuvels waar Nederland op kan bogen? Wat zijn we er trots op! Ja, we hebben er een plaatje van gemaakt. De heuvels rondom Luik hebben iets onverzorgds, als iets waarover je je schouders optrekt – bah, niets bijzonders! Als veel streken in Frankrijk, of ook in de rest van het wijde continent. Daar moeten de heuvels wel erg hoog zijn, of wel erg dramatisch gevormd, willen ze in het oog lopen. Is het jullie ook niet opgevallen hoe onverzorgd ze zijn – of liever gezegd ongepland – rommelig, en daarom op z’n Frans, de dorpen en dorpjes in de streek rondom Luik? Alle huizen verschillend. Straten waarin het asfalt en de bobbelende keien elkaar afwisselen. En buiten de bebouwde kom grote, sombere boerenerven en roestende resten van min of meer verlaten fabrieken en mijnen. En daarboven stukken hoog donker bos. Een geur van giftige gassen en van roet alom, en ook van mest, van dennen, van rottend blad en van verre houtvuren. Buitenland! Frankrijk! Vlak over de grens.

Aan een lange houten tafel

Ik denk aan vroeger, aan het reizen achterin de auto bij mijn ouders. Aan de plekken waar we stopten. Ik geloof dat het inderdaad tussen Visé en Luik was, dat we eens een nacht in een hotelboerderij sliepen, met een groot modderig erf voor, en een enorme keuken, waar de gasten aan een lange houten tafel werden gezet, voor een open haard met een brandend vuur, en waar we de heerlijkste plakken ham kregen opgedist. Frankrijk, het Frankrijk dat aan het verdwijnen is…

Sacrum Romanum Imperium Nationis Germanicae

Even verder, richting het Oosten, begint – in België nog – Duitsland. Nee, niet het nuchtere, zakelijke Duitsland van de Bondsrepubliek, maar de bonte lappendeken van de soevereine Duitse vorstendommetjes. Malmédy was tot de Franse revolutie een prinsdom, de prins was de abt van Stavelot, het landje maakte deel uit van het heilige Roomse rijk. In Eupen praten de mensen Duits. Het geheimzinnige kasteel Reinhardstein, op een rots hoog boven een beek, midden in het bos, zou even goed in de Harz kunnen staan, of in het Thüringer- of Böhmerwald. Als ik aan dat noord-oostelijke deel van de Ardennen denk, dan beginnen in mijn binnenste de tonen van de Mondschein-sonate van Beethoven te klinken. Dat komt omdat ik vroeger Mondschein verwarde met Monschau, de naam van het prachtige stadje. Maar dan ben je al ‘echt’ (wat is echt?) in Duitsland.

Grensgebieden

Ja, ik hou van dit soort grensgebieden. Ik hou van de onbestemdheid ervan: je bent in Frankrijk en toch weer niet, je bent in Duitsland en toch weer niet. Je mag het zelf bedenken. Alleen in een dergelijke onbestemdheid is er plaats voor je eigen stem. Wat te duidelijk en te massief is wat het is – tja, daarin heb je je alleen nog maar te schikken, daar wordt de verbeelding het zwijgen opgelegd. Zo is het immers en niet anders.