Schrijver in Frankrijk

Een artistieke Nederland-Frankrijk connectie

Column door Caspar Visser ‘t Hooft

Joseph Mezzara is een vergeten kunstenaar. Het hoogtepunt van zijn carrière moet de onthulling van het door hem vervaardigde standbeeld van de schilder Ary Scheffer in Dordrecht zijn geweest. Dat was in 1862. Bij deze gelegenheid waren niet alleen de burgemeester van de stad en de commissaris van de provincie aanwezig, maar ook de bekende Franse filosoof en historicus Ernest Renan. Zijn Vie de Jésus was een van de meest gelezen boeken van zijn tijd. Het gaat om een beschrijving van het leven van Jezus dat niet op dogma’s is gebaseerd, maar dat zuiver historisch is. Over Jezus moet je net zo kunnen schrijven als over iedere andere markante figuur uit het verleden – vond Renan. Hiermee werd Renan een van de grote woordvoerders van het liberalisme en haalde hij zich de woede van Rome op de hals. Goed, dit om Ernest Renan te situeren. Nu de vraag: wat deed hij daar in Dordrecht, bij de onthulling van dat beeld? Ary Scheffer was in zijn tijd even beroemd als Renan. Hoewel Scheffer van oorsprong een Dordtenaar was, had hij vooral in Frankrijk gewerkt, waar hij werd beschouwd als de grote meester van de romantische schilderkunst. Frankrijk was zijn horizon, ook dat had hij dus met Renan gemeen. Maar voor de rest? Familiebanden. Ernest was bij de onthulling van het standbeeld aanwezig omdat hij was getrouwd met een nichtje van Ary Scheffer, een dochter van zijn broer Henri. Ja, daarom. De historicus H.L. Wesseling heeft een interessant boek aan deze connectie gewijd.

Leerling van Ary Scheffer

Joseph Mezzara was een leerling van Ary Scheffer. Cornelia Marjolin-Scheffer, Ary’s dochter, had Mezzara bij het ontwerp voor de sculptuur van de grote schilder geholpen. Wegens ziekte had ze de onthulling in Dordrecht niet kunnen meemaken, vandaar dat de familie door de echtgenoot van haar nicht werd vertegenwoordigd, en dat was Ernest Renan. Terzijde zij gezegd dat het beeld van Ary Scheffer, op het Dordtse Schefferplein, het allereerste monument voor een eigentijdse kunstenaar in Nederland was. Tot dusver hadden alleen grote meesters die al sinds lang dood waren recht op een standbeeld gehad.

Leermeester van Ferdinand Leenhoff

Joseph Mezzara was niet alleen de leer-ling van een Nederlandse kunstenaar, hij werd ook de leer-mééster van een Nederlandse artiest: de beeldhouwer Ferdinand Leenhoff. En met hem krijgen we toegang tot een tweede Nederlands-Franse artiestenconnectie. En ook hier gaan we weer een beetje met namen strooien. We zijn misschien vergeten wie Ferdinand Leenhoff was, toch staat een van zijn belangrijkste werken geregeld in het Nederlandse nieuws. Ik heb het over het omstreden standbeeld van Jan Pieterszoon Coen in Hoorn. Ja, en wie kent niet het beeld van onze grote staatsman Thorbecke, op het Amsterdamse plein dat naar hem is vernoemd? Ook dat is gesigneerd Ferdinand Leenhoff. Als gezegd, hij was leerling van de Fransman Joseph Mezzara, maar niet alleen dat. Hij was ook zijn zwager. Want Mezzara werd verliefd op Leenhoffs zuster Mathilde, met wie hij in 1856 trouwde. En nu de klap op de vuurpijl: Ferdinand Leenhoff had een andere zuster, Suzanne, en deze zuster trouwde met niemand minder dan de grote impressionist Edouard Manet! Kennen jullie het schilderij Le déjeuner sur l’herbe dat te zien is in het Musée d’Orsay in Parijs? Wat een vraag! Natuurlijk kennen jullie dat, het is een van de beroemdste schilderijen van de wereld. Le déjeuner sur l’herbe was een van de eerste werken van de impressionistische school en wekte, toen het werd tentoongesteld, veel opschudding. Niet alleen omdat alle regels van de tot dusver in zwang zijnde academische stijl werden geschonden, maar ook – en vooral – omdat het schilderij een vrouw toont die poedelnaakt op het gras zit naast twee heren die keurig zijn aangekleed, volgens de eigentijdse burgerlijke mode. Ja, het was dit laatste dat zo’n aanstoot gaf: het contrast. Als de twee heren nu ook zonder kleren waren geweest, dan had men bij het tafereel aan een mythologische scène kunnen denken. Bij de oude Grieken, en zeker bij hun goden en halfgoden, paste het Adamskostuum. Dat soort etherische, nevelige naaktheid was men gewend bij de academische schilders. Maar dit! – zo’n bloot mens die je overbuurvrouw zou kunnen zijn! Schande! Een van de twee geklede heren naast haar is niemand anders dan Ferdinand Leenhoff. Manet had aan zijn zwager gevraagd te poseren.

Schakel

De naam Mezzara paste bij de drager ervan. Mezza – in het Italiaans wil dat zeggen ‘midden’. En ja, Joseph Mezzara bepaalt het midden van een opvallende lijn die de beroemde Fransman Ernest Renan, via de Nederlandse Scheffers, verbindt met de grote Franse schilder Manet, via de Nederlandse Leenhoffs. Maar tussen de ene connectie, Renan-Scheffer, en de andere, Leenhoff-Manet, bestond een tweede schakel, ditmaal buiten Mezzara om. De dochter van Ary Scheffer, Cornelia, vervaardigde aardewerk borden die Edouard Manet met bloemen beschilderde.

Nederland-Frankrijk, er is meer wat ons verbindt dan we denken.